Bilişim Tarihi Kadın

Ada Lovelace Günü Kutlu Olsun!

yazan Oya Tezel

Kadınların bilime, teknolojiye, mühendisliğe ve matematiğe katılımı (women in STEM) ve başarıları her yıl 15 Ekim’de dünya genelinde çeşitli etkinliklerle kutlanıyor. Ada Lovelace Day isimli kuruluşun Londra’da düzenlediği ve çeşitli alanlarda başarılı olmuş kadınların konuşmacı olarak katıldığı ana etkinliğin yanı sıra dünyanın farklı şehirlerinden gönüllüler de kendi etkinliklerini düzenliyorlar. Bugüne adını verense dünyanın ilk bilgisayar programcısı Ada Lovelace.

ada_lovelaceAda Lovelace, kadınların bilimsel tartışmalara katılmalarına izin verilmeyen, akademik yayın yapmalarının uygunsuz görüldüğü bir dönemde, kadın olduğunu belli etmemek için isminin baş harfleri olan “A.A.B.” imzasıyla, bilimsel bir dergide bilgisiyar sistemleri üzerine ilk akademik yayını yapan kişidir.
Augusta Ada Gordon (Byron) adıyla, 10 Aralık 1815’te Londra’da şair George Gordon (Lord Byron) ve matematiğe olan düşkünlüğüyle tanınan Anne Isabella Milbanke’nin kısa süren evliliklerinden dünyaya geldi. Doğumundan bir ay sonra annesi Anne Isabellas babası Byron’dan ayrıldı. Dört ay sonra Lord Byron İngiltere’yi bir daha dönmemek üzere terk etti. Ada 1853’te Yunanistan’da ölen babasını asla görmedi ve matematiğe olan tutkusuyla tanınan annesi Anne Isabella tarafından büyütüldü.

İngiltere’de 1832 yılına kadar kadınların bilimsel tartışmalara katılması yasaktı. 1832 yılında kadınların derslerde dinleyici olarak yer almasına izin verilmiş, ancak yoğun bir kadın kitlesinin katılması üzerine Londra Piskoposu’nun “kadınların bilimsel tartışmalara katılmak için çok ‘narin’ olduğu” teziyle uygulama durdurulmuştu. 1833’te Ada, danışmanı bilgin Mary Sommerville tarafından Cambridge’de matematik profesörü olan, Fark Motoru (sonlu farklar yöntemiyle işletilen ayrıntılı bir hesap makinası)’nun mucidi olarak tanınan Charles Babbage ile tanıştırıldı.

Ada, 1835’te kendisinden 10 yaş büyük William King’le evlendi. 1838’de King “Lovelace Kontu” unvanını miras alınca, Ada da “Lovelace Kontesi” oldu. Çiftin üç çocukları oldu. Çocuklarıyla mürebbiyeler ilgilenirken; eviyle ilgili kararlar da tamamen Ada’nın annesi tarafından alındı. Bir kontesin yapması beklenen planlamalarla ilgilenmeyen Ada’nın yaşamında birinci planda bilim yer aldı. Kumar, afyon ve morfin bağımlısı olan Ada için matematik ve müzik çoğu zaman hayattan kaçış noktaları oldu.

1840’ta Augustus De Morgan’dan matematik dersleri almaya başlayan Ada, bir sonraki karşılaşmalarında Charles Babbage’ı matematik bilgisi ve ileri görüşlülüğüyle etkiledi ve aralarında matematik ve mantık üzerine çok sayıda tartışma ve ortak çalışma yapacakları hayat boyu sürecek bir arkadaşlık başladı.

Babbage, Fark Motoru üzerine çalışmalarını tamamlamadan Analitik Motor adını verdiği yeni icadı üzerinde çalışmaya başladı. İtalyan matematikçi Menebrea’nın bu çalışma üzerine yazdığı Fransızca bir makaleyi İngilizce’ye çeviren Ada, çevirinin sonuna buluşla ilgili kendi yorumlarını da içeren notlarını ekledi. Ada’nın eklemeleri makaleyi düşünülenin çok ötesine taşıdı ve 1843’te Babbage’ın teşvik etmesiyle bilimsel bir dergide yayımlandı.

analitik_motor

Analitik Motor

Ada, çeviriye eklediği notlarda, Bernoulli sayılarının Babbage’ın makinasıyla nasıl hesaplanacağını ayrıntılı olarak verdi. Bu metot, tarihçiler tarafından dünyanın ilk bilgisayar programı olarak kabul edilmiştir. Böylece Ada Lovelace “ilk programlamacı” ünvanına sahip oldu. Ada’nın notlarına göre makine, karmaşık besteler ve grafik tasarımları yapılabilen genel amaçlı bir bilgisayar olarak iş görür. Her şeyin elle hesaplandığı ve kitaplarda tutulduğu bir dönemde, Ada’nın yorumları zamanının çok ötesinde olduğunun göstergesidir. Babbage’ın tasarladığı bu makine, günümüz bilgisayarlarının temelini oluşturur. Ada Lovelace‘ın notları aynı zamanda yazılım kavramının da bir tanımlamasını yapar.

Kısa yaşamında bilgisayar bilimine bu kadar önemli katkılar yapan Ada Lovelace,  27 Kasım 1852’de, 37 yaşında kansere yenik düştü. Hiç tanımadığı babasının yanına gömüldü.

Ölümünden çok sonra, 1977-1983 arasında ABD Savunma Departmanı’nın geliştirdiği, ISO standartlı ilk nesne yönelimli programlama diline Ada Lovelace onuruna “Ada” ismi kondu. Ayrıca British Computer Society tarafından her sene onun adına madalya veriliyor.